(3-3)
گفتوگۆی تایبەت - ناس کورد
تەواوکراوی گفتوگۆی ناس کورد لەگەڵ مەحمود رەزا، کەسایەتیی کاریگەر لە ئیکۆسیستەمی بزوتنەوەی گۆڕان دەرباری بەرنامەی کاری موستەفا کازمی، سەرۆکوەزیرانی نوێی عێراق لە نێوان خواست و واقیعدا.
تەوەری پێنجەم: سیاسەتی جەمسەرگیری
پێش پەتای کۆرۆنا، راگرتنی باڵانس لە نێوان ئەمریکا و ئێران لەناو عیراقدا، قورس بو. بەڵام دوای پەتای کۆرۆنا، مومکنە. چونکە ئەمریکا و ئێران کۆرۆنا پرزەی لێ بڕیون و زۆرتر سەرقاڵی چارەسەرکردنی کێشە ناوخۆیی‌یەکانیانن. ئەوە لەلایەک، لەلایەکی ترەوە ئێران و ئەمریکا کۆک بون لەسەر هاتنی کازمی. وا باوە، کازمی، ئەمریکا دای ناوە و ئێران ئۆکەیی بۆ کردوە. بەڵام جاران، ئێران سەروەزیرەکانی دیاری ئەکرد و ئەمریکا ئۆکەیی بۆ ئەکردن.
لەپاڵ ئەو دو فاکتەرەیا، فاکتەرێکی کە رۆڵی هەیە، ئەویش گۆڕانی دیدگای زۆربەی عیراقی‌یەکانە بەرەو بێلایەنی و دورکەوتنەوە لە سیاسەتی تەوەرگەرایی لە نێوان ئیران و ئەمریکادا.
ئەوی راستی بێ حەیدەر عەبادی توانی بوی تا رادەیەک باڵانس لەنێوان هەردولادا راگرێ. ئەکرێ کازمی سود لەو تەجروبەیە وەرگرێ. بەتایبەتی لەبەرئەوەی هەردوکیان لێک نزیکن و ساڵی 2016 عەبادی مستەفا کازمی کرد بە سەرۆکی دەزگای هەوڵگری و، پێوەندیان دۆستانەیە.
من هیچ زانیاری و ئاگاداری‌یەکی راستەوخۆم لە ئیشەکانی کازمی نەبوە، ئەو ماوەیەی کە سەرۆکی دەزگای هەواڵگری بوە. بەڵام لە کەسانی شارەزا و بێلایەنەوە زۆرم لەسەر بیستوە کە، کەسایەتی‌یەکی هێمن و سازاوە و توانیوێتی لەو ماوەیەدا دۆستایەتی باش لەگەڵ هەمو لایەنە ئیقلیمی و ناودەوڵەتی‌یەکانا دامەزرێنێ. هیوادارم ئەم بۆچونە راست بێ و کازیمی بتوانێ عیراق لە دەستێوەردانی نەرێنی‌ی دەزگا هەواڵگریەکانی ناوچەکە و جیهان بپارێزێ.
لە بارەی تورکیاوە، ئەگەر مەبەستت لە رۆڵی تورکیا بێ لە ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێم، ئەوا عیراق، ئەگەر مەبەستی بێ مل بە هەرێم دا نەوێنێ، ئەتوانێ تورکیا ناچار بکا، ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێم راگرێ.
بۆ ئەم مەبەستە، وەزارەتی نەوتی عیراق لە 24/5/2014 دا، لە لای ژوری بازرگانی‌ی ناودەوڵەتی، کە بارەگاکەی لە پاریسە، شکاتی لە حوکمەتی تورکی و کۆمپانیای بۆتاس کردوە، لەسەر ئەوەی "دەستیان هەیە لە تەهریبکردنی نەوتی عیراقا بۆ بازاڕەکانی وزەی جیهان".
رێکارەکانی ئەو شکاتە لە مانگی ئازاری 2019 دا گەیشتنە کۆتایی. بەڵام سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی پێشو، عادل عەبدولمەهدی، بە مەبەستی ئاڵۆزتر نەکردنی پێوەندی هەرێم و بەغدا، لە سەرەتای نیسانی 2019 دا، رێکارەکانی دادگاکەی پاریسی راگرت. ئەگەر رای نەگرتایە، ئەبو تورکیا 26 ملیار دۆلار قەرەبوی نەوتی تەهریبکرا و بدات بە عیراق و ناردنی نەوتی هەرێم‌یش بۆ بازاڕەکانی دنیا، لە رێگەی بۆری نێوان هەرێم و تورکیا و بەندەری جەیهانەوە، راگرێ".
حوکمەتی عیراق هەرکاتێ بیەوێ، بە گوێرەی رێکەوتنێکی دو قۆڵی، کە ساڵی 2010 لەگەڵ حوکمەتی تورکیا ئیمزای کردوە، ئەتوانێ بگەڕێتەوە بۆ دادگاکەی پاریس و تورکیا و هەرێم‌یش ناچار بکا، ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێم را گرن.
بێجگە لەم دادگایە، وەزارەتی نەوتی عیراق لە دادگای ئیتیحادی‌یش شکاتی لە وەزارەتی سامانە سروشتی‌یەکانی هەرێم و تورکیا کردوە، لەسەر ئەوەی "بە نادەستوری، بەبێ رەزامەندی‌ی بەغا، نەوتی عیراق رەوانەی بازاڕی وزەی جیهان ئەکەن بۆ فرۆشتن".
کەواتە، بەغدا ئەگەر بگاتە تینی و ناچار بکرێ بکەوێتە شەڕی ئێسقان شکاندن لەگەڵ هەرێم و تورکیا، ئاسان ئەتوانێ هەم سزایان بدا هەم زیانەکانیشیان پێ ببژێرێ. بەغ]ا ئەگەر ناچار ببێ بڕیاری دادگاکەی پاریس کارا بکاتەوە، چەن ملیار دۆلارێکی تریش ئەچنە سەر 26 ملیارەکە کە، ئەبێ تورکیا بیدات بە بەغا.
کاربەدەسانی نەوتی هەرێم پێویستە سود لەم نیازباشییەی بەغدا وەر گرن، ئەگینا وەزعی دارایی و ئابوری‌ی هەرێم لەمەی ئێستاش خراپتر ئەبێ.
تەوەرەی شەشەم: سیاسەتی نەوتی هەرێم
بەغدا بە مەرجەکانی هەرێم رازی نییە بۆ رێکەوتن. بەغا بە کۆنتراکتە نەوتییەکانی هەرێم و دەرهاویشتە خراپەکانیان رازی نیە. هەرێم خۆی ناتوانێ هیچ شتێ بەرامبەر کۆمپانیا فرەڕەگەزەکانی نەوت بکا. هیچ کارتێکیشی بەدەستەوە نەماوە هەڕەشەی پێ بکا لە عیراق، بە کارتی ریفراندۆمەکەی بەرزانیشەوە.
شتێ کە بەغدا پێی رازی بێ وەکو چارەسەری بنەڕەتی، رەنگە ئەوە بێ کە کاربەدەسانی سیاسەتی نەوتیی هەرێم، تەواوی دۆسێی نەوت تەسلیمی بەغدا بکەنەوە و بەغداش بە بیانوی نادەستوری‌ی کۆنتراکتەکانەوە، پەنا بەرێ بۆ دادگا ناودەوڵەتیەکان بۆ هەڵوەشاندنەوەی هەمویان، بە رێکەوتنە ٥٠ ساڵیەکەی تورکیاشەوە.
ئەوکاتەش پرسی قەرزی کۆمپانیاکان لەلای کاربەدەستانی هەرێم، یەتە ئاراوە، کە رەنگە تەنیا بلۆککردنی پارە دزراوەکانی هەرێم بتوانێ قەرزەکانیان بداتەوە.
بەڵام بەغدا نایەوێ لەگەڵ هەرێم بیگەیەنێتە مریشکە رەشە و ئێسقان شکاندن. بەغدا ساڵانێکی زۆرە دانی بەخۆیا گرتوە و لەوێ ئیرادە هەیە بۆ رێکەوتن، بەڵام لە هەرێم هەتا پێش سەرهەڵدانی ئەم قەیرانە نوێیە، قەیرانی هاڕەکردنی نرخی نەوت، هەمیشە ئیرادەی تێکدانی پێوەندی لەگەڵ بەغدا زاڵ بوە.
کازمی کەسێکی نەرمە، لەباتی پێکدادان پەنا بۆ گونجان و سازان ئەبا، لەبەرئەوە، ئەگەری زۆر ئەوەیە هەوڵ بدا لەسەر چارەسەرێکی مامناوەند لەگەڵ هەرێم رێکەوێ.
بەڵام سیاسەتی نەوتیی هەرێم لە یەکەم رۆژەوە هەڵە بوە. من لە هەوەڵ رۆژەکانەوە دژی سیاسەتی نەوتیی هەرێم قسەم کردوە و هەمو ئەوانەی پێشبینم کرد بون، هەمویان هاتنە دی.
کاربەدەستەکانی نەوت لە هەرێم، سیاسەتی نەوتییان بۆ بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان، بۆ زیادکردنی کۆمپانیاکانیان و سەرمایەدزراوەکانیان و بەهێزکردنی دەزگا سەرکوتکەرە حیزبیەکانیان داڕشت و، تا ئێستا بۆیان چۆتە سەر. بەڵام لەبەرامبەرا، هەرێم و ئابوری‌ی هەرێم‌یان خستە سەر ساجی عەلی.
بە رەئی من، باشترین رێگەچارە بۆ دەربازکردنی هەرێم و خەڵکەکەی لە ئەنجامە خراپەکانی سیاسەتی نەوت، ئەوەیە کە هەمو ئەو قەرزانەی ئیدیعا ئەکەن کردویانن، بە پشتیوانی بەغدا، بخرێنە ئەستۆی ئەوانەی بێویژدانانە داهاتی نەوت و سامانی ناوخۆی هەرێم‌یان فەرهود کردوە.
موچە لە بەغداوە بێت یا نەیەت، سیاسەتی نەوتیی هەرێم خەتەرە لەسەر ئێستا و نەوەکانی ئایندەی خەڵکی کوردستان. ئەم سیاسەتە چەن درێژە بکێشێ، ئەوەنە پایەکانی سیستمی ئۆلیگارشی بەهێز و کوردستان لاواز ئەکا. لەبەر ئەوە باشترین چارە، هەڵوەشاندنەوەی کۆنتراکتەکانی نەوتە، بەهەر رێگە و ئوسلوبێک بێ.
ئامرازی سیاسیی سەرەتایی بۆ هێنانەدی ئەو ئامانجە، پێکهێنانی هاوپەیمانییەکی نیشتمانیی کوردستانییە، بۆ خولقاندنی ئەڵتەرناتیفی ئەم دەسەڵاتە ئۆلیگارشیە بێ رەحم و بێ ویژدانە. پاش ئەوە هێزەکانی ئەڵتەرناتیفی دەسەڵاتی ئۆلیگارشیی هەرێم لەگەڵ بەغدا بکەونە گفتوگۆ بە مەبەستی چارەسەری بنەڕەتیی کێشەکانی نێوان هەولێر و بەغدا لەسەر بناغەی دەستور.
بەشى یەکەم:
مەحمود رەزا : کازمى ناتوانێ دۆسێی گەندەڵی بۆ سەرەزلەکانی گەندەڵی بکاتەوە
